Monuments, lieus archeologics e maletgs da lieus èn ina part da nossa ierta istorica. Els dattan perditga da temps passads religius, politics, economics, socials ed architectonics. En lur materia tradida cun tut lur fastizs dal temp pussibiliteschan els in access direct a l'istorgia da l'activitad umana, ad eveniments ed a svilups istorics, a prestaziuns artisticas, ad instituziuns socialas ed a prestaziuns tecnicas. En lur multifariadad fisica caracteriseschan monuments l'ambient furmà e construì. Tgirar, reparar e surbajegiar il monument èn ina part da nossa cultura. Monuments daventan uschia er ina prestaziun contemporana, perditgas da las relaziuns socialas actualas. Ina moda d'agir en plaina responsabladad vi dal monument na pretenda betg mo savida e respect, mabain er chapientscha e prudientscha da tut las parts participadas, per exempel da persunas dal fatg da la tgira da monuments, da l'architectura e dal mastergn, da las proprietarias e dals proprietaris sco er da la societad.
Il futur dovra in origin: Dapi passa 100 onns s'engascha la Cumissiun federala dals monuments istorics (CFMI) per garantir quest futur a noss monuments. Per che er generaziuns futuras possian s'infurmar davart lur istorgia a maun da perditgas da la cultura da construcziun tradidas en moda uschè autentica sco pussaivel. Sco cumissiun d'expertas e d'experts cusseglianta independenta per la Confederaziun e per ils chantuns ademplescha la CFMI ina incumbensa publica impurtanta.
